CİLT 1 SAYI 1

Gülhane Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Dergisi	Sayı Tam Dosya
Gülhane TTTED: 2024 Mayıs; Cilt 1 (Sayı 1)/ May Volume 1 (Issue 1) Sayı yayınlanma tarihi/ Issue publication date: 02.07.2024
ISSN: 3062-1917
Editör: Doç. Dr. Eray Serdar YURDAKUL Gülhane Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilimdalı Başkanı

ÖZGÜN MAKALE

Orta Çağ’da İslam Dünyasında Yazılmış Eserlerde “Çiçek ve Kızamık” Üzerine-Gerileme Dönemi-I: Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb

On Smallpox and Measles according to works of the Islamic world in the Middle Ages-Age of Decline-I: Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb

Ahmet ACIDUMAN

Yıl 2024, Cilt 1, Sayı 1, s.26-37

DOI: https://doi.org/10.70350/MVCP2437

Tam metin PDF

ÖZ

Amaç: Bu çalışmada Orta Çağ’da İslam dünyasının önemli yazarlarından Muheẕẕebu’d-dīn b. Hubel el-Baġdādī’nin Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb’ında çiçek ve kızamık üzerine yazılmış bölümlerin Türkçeye çevrilerek incelenmesi ve Türk tıp tarihi literatürüne kazandırılması amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Çalışmada Muheẕẕebu’d-dīn b. Hubel el-Baġdadī’nin Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb adlı eserinin basılı bir nüshası ile İstanbul, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Fatih Koleksiyonu, No. 3632’de bulunan yazma bir nüshası incelenmiştir. Eserin çiçek ve kızamık ile ilgili bölümleri makalenin yazarı tarafından Arapçadan Türkçeye çevrilmiş ve yazının Bulgular bölümünde sunulmuştur. Yazının Tartışma bölümünde, bulgular bölümünde sunulan bu bilgiler döneminin ilgili literatüründe bulunan eserlerde yer alan konuyla ilgili bilgilerle karşılaştırılmış ve değerlendirilmiştir.

Bulgular: Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb’ının basılı nüshasının dördüncü cildi ile yazma nüshanın dördüncü cüzünde çiçek ve kızamık ile ilgili iki bölüm (faṣl) yer almaktadır. Bunlardan birisi “Çiçek ve kızamık hakkındaki bölüm/faṣl fī’l-cederī ve’l-ḥaṣbe” diğeri de “Yaraların, kızamığın ve çiçeğin izlerinin sökülmesi hakkındaki bölüm/faṣl fī ḳalʿ āsāri’l-cederī ve’l-ḥaṣbe ve’l-ḳurūḥ” başlıklı bölümlerdir.

Sonuç: Muheẕẕebu’d-dīn b. Hubel el-Baġdādī’nin yazdıklarının, döneminin tıbbi paradigması olan humoral patoloji teorisi bağlamında olduğu, yine öncüllerinin eserlerinde yer alan bilgilerle benzerlik gösterdiği görülmektedir. İbn Hubel’in bu bölümleri yazarken, “çiçek ve kızamık” konusunun ayrıntılı olarak ele alınmış olduğu er-Rāzī’nin Kitabu’l-Cederī ve’l-Ḥaṣbe ve Kitābu’l-Ḥāvī fī’ṭ-Ṭıbb’ı ve İbn Sīnā’nın Kitābu’l-Ḳānun fī’ṭ-Ṭıbb’ından ziyade, ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmīlu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’si ile Ebū Bekr Muḥammed b. Zekeriyyā er-Rāzī’nin el-Manṣūrī fī’ṭ-Ṭıbb’ındaki ilgili bölümleri temel aldığı görülmektedir. İbn Hubel’in tedavi öncesi bölümde Kāmīlu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’de, tedavi ile ilgili kısımda ise daha çok el-Manṣūrī fī’ṭ-Ṭıbb’da yer alan bilgileri özetlemiş olduğu, bunu yaparken de ayrıntılı etiyolojik açıklamalardan kaçındığı fark edilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Çiçek, Kızamık, İbn Hubel el-Baġdādī, Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb, Tıp tarihi

ABSTRACT

Objective: The aim of this study was to analyze the chapters on smallpox and measles in the Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb of Muhadhdhab al-dīn b. Hubal al-Baghdādī, one of the most important authors of the Islamic world in the Middle Ages, by translating them into Turkish and introducing them into the Turkish medical history literature.

Materials and Methods: This study analyzed a printed copy of Muhadhdhab al-dīn b. Hubal al-Baghdādī’s Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb and a manuscript copy in İstanbul, Süleymaniye Manuscript Library, Fatih Collection, No. 3632. The sections of the work on smallpox and measles were translated from Arabic into Turkish by the author of the article and presented in the Results section of the article. In the Discussion section of the article, the information presented in the findings section is compared and evaluated with the information on the subject in the relevant literature of the period.

Results: In the fourth volume of the printed copy of Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb and the fourth volume of the manuscript, there are two chapters (faṣl) on smallpox and measles. One of them is titled “Chapter on smallpox and measles/faṣl fī al-jadarī wa l-ḥaṣba” and the other is titled “The chapter on removing the scars of ulcers, measles and smallpox/faṣl fī qalʿ āthār al-jadarī wa l-ḥaṣba wa l-qurūḥ”.

Conclusion: Al-Baghdādī’s writings appear to be in the context of the theory of humoral pathology, the medical paradigm of his time, and are similar to the information contained in the works of his predecessors. In writing these chapters, Ibn Hubel seems to have relied on the relevant chapters in ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Majūsī’s Kāmīl al-Ṣınāʿa al-Ṭibbiyya and al-Rāzī’s al-Manṣūrī fī al-Ṭibb rather than Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā al-Rāzī’s Kitāb al-Jadarī wa al-Ḥaṣba and Kitāb al-Ḥāwī fī al-Ṭibb and Ibn Sīnā’s Kitāb al-Qānun fī al-Ṭibb, where the subject of “smallpox and measles” is discussed in detail. It is noticeable that Ibn Hubel summarized the information in Kāmīl al-Ṣināʿa al-Ṭibbiyya in the pre-treatment section and mostly in al-Manṣūrī fī al-Ṭibb in the section on treatment, while avoiding detailed etiological explanations.

Keywords: Smallpox, Measles, Ibn Hubal al-Baghdādī, Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb, History of Medicine